VEFAT EDİŞİNİN 92. YILINDA BÜYÜK ÖNDERİMİZİ YETİŞTİREN ANANIN ÖNÜNDE SAYGIYLA EĞİLİYORUM.
Meral UÇARI
DSP Kocaeli Kadın Kolları İl Başkanı
Zübeyde (d. 1857 – 14 Ocak 1923), Ali Rıza Efendi'nin eşi,
Mustafa Kemal Atatürk'ün ve Makbule Atadan'ın annesidir. Aslen Karamanlıdır.[2]
Aile kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı devrinde, II. Mehmed zamanında Anadolu
Larende-Karaman'dan Rumeli’ye göçen ve Selanik yakınlarındaki Langaza’da toprak
işleri ile uğraşan bir Türkmen ailesi olan Hacı Sofu ailesindendir. Mustafa
Kemal Atatürk'ün anne soyu da, Karaman'dan gelerek Selanik ile Manastır'ın
arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen
"Kayalar" Nahiyesine yerleştiler. Aile, sonradan Selanik yakınlarında
bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza'ya yerleşmiştir. Dedesi Feyzullah
Efendi'in taşıdığı "Sofu-zade" (Sofular) lâkabı, yerleştikleri
Sarıgöl bölgesindeki yer adları ve ailedeki hatıraların gösterdiği üzere,
Mustafa Kemal Atatürk'ün anne soyu Karaman'dan Rumeli'ye gelen ve bundan dolayı
da "Konyarlar" olarak Rumeli'de anılan Yörük Türkmenlerdendir.
Zübeyde, 1857'de Lankaza'da dünyaya gelmiştir. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah)
Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Döneminde kadınların
okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur yazar oluşu nedeniyle kendisi de
Zübeyde Molla olarak anılırdı.
Zübeyde Hanım, kızı Makbule ve oğlu Mustafa Kemal ile
birlikte
Hacı Sofu gibi dinine bağlı bir aileden geldiği için kendisi
de öyleydi. Türk tarih kitaplarında sıkça geçen, eğitim sisteminin karışık
olduğu bir dönemde, Mustafa Kemal'in ne tür bir okula gideceği konusundaki
tartışmalarda Zübeyde'nin, dini eğitim veren Mahalle Mektebi'ne gitmesinde
ısrarcı oluşu bu yüzdendir.
Selanik'te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile
1871 yılında henüz 14 yaşında iken evlendi. Ali Rıza, sarışın ve mavi gözlü bir
kadınla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve
derin mavi gözlü bu kadına sevdalandığını belirtmiştir.
Yeni çift Selanik Yenikapı semtinde yeni hayatını başlatmış
ve Zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet adlı çocukları doğmuştur. Ancak Fatma bu
dönemde ölmüştür.
Eşi Ali Rıza'nın Yunanistan sınırında Çayağzı (ya da Papaz
Köprüsü)'na tayin ediliği için taşınmış ve orada Ömer ve Ahmet ölmüş.
1881’de dördüncü çocukları Mustafa, 1885’te Makbule, 1889’da
Naciye doğdu. Naciye’yi de küçük yaşta veremden kaybettiler. Ali Rıza Efendi de
1888 yılında öldü.
İkinci evliliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Mustafa Kemal Atatürk annesi Zübeyde Hanım'ın cenaze
töreninde, İzmir, 1923
Bunun üzerine Zübeyde, çocuklarını da alarak abisi Hüseyin
Bey'in Langaza'daki çiftliğine gitti. Babasının erken ölümünün ve dayısının
çiftliğinde ailenin erkeği olarak yaşadıklarının Mustafa üzerinde derin
etkileri olduğu düşünülür.
Abisine daha fazla yük olmak istemeyen Zübeyde, ikinci
evliliğini Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile yaptı. Ragıp'ın da önceki
evliliğinden dört çocuğu vardı. Bu evlilik, babasının hatırasına saygı
gösterilmediğini düşünen Mustafa Kemal'i kızdırdı. Zübeyde Balkan Savaşı’ndan
sonra Ragıp Bey’den ayrıldı ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik’i
terk ederek kızı Makbule ile birlikte İstanbul’a göç edip Beşiktaş Akaretler’de
bir eve yerleşti.[3]
Mustafa Kemal, Ali Fuat Cebesoy'a, Ragıp Bey hakkında
"Bana karşı hep çok saygılı davranmış, büyük adam muameleleri etmiştir.
Nazik ve kibar bir insandır." demiştir.[4]
1919’da Anadolu'ya çıktığından beri görmediği ve üstelik
Osmanlı Padişahı tarafından hakkında ölüm emri verildiğini öğrendiği oğlu
Mustafa Kemal ile ancak 14 Haziran 1922’de Adapazarı’nda tekrar buluşan
Zübeyde, onun yanına Ankara’ya yerleşti. Ancak bu şehrin sert iklim koşulları
sağlığını olumsuz etkileyince tedavi amacıyla İzmir’e gitti. 14 Ocak 1923 günü
66 yaşında oğlunun başarılarını gördükten sonra hayatını kaybetti. İzmir’in
Karşıyaka ilçesinde 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder