KENEVİR

Kenevir

1. Bir dönümlük kenevir, 25 dönümlük orman kadar oksijen üretir.
2. Yine bir dönümlük kenevirden, 4 dönüm ağaca eş kâğıt üretilebilir.
3. Kenevir tam 8 kez kağıda dönüştürülebilirken, ağaç 3 kez kağıda dönüştürebilir.
4. Kenevir 4 ayda yetişir, bir ağaç ise 20-50 yılda…!
5. Kenevir, gerçek bir radyasyon temizleyicidir.
6. Kenevir dünyanın her yerinde yetiştirilebilir ve çok az suya ihtiyaç duyar. Ayrıca kendisini böceklerden koruyabildiği için tarım ilacına da ihtiyaç duymaz.
7. Kenevir ile yapılan tekstil ürünleri yaygınlaşırsa, tarım ilacı sektörü tamamen ortadan kalkabilir.
8. İlk kot pantolon, kenevirden yapılmıştır; hatta “kanvas” kelimesi kenevir ürünlerine verilen isimdir.
(Kenevir ayrıca ip, halat, çanta, ayakkabı, şapka yapımı için de ideal bir bitkidir)
9. Kenevir, AİDS ve kanser tedavisinde kemoterapi ve radyasyon etkisini azaltma; romatizma, kalp, sara, astım, mide, uykusuzluk, psikoloji, omurga rahatsızlıkları gibi en az 250 hastalıkta kullanılmaktadır.
10. Kenevir tohumunun protein değeri çok yüksektir ve içindeki iki yağ asidi de doğada başka hiçbir yerde bulunmamaktadır.
11. Kenevirin üretimi soyadan bile daha ucuzdur.
12. Kenevirle beslenen hayvanlar, hormon takviyesine ihtiyaç duymaz.
13. Plastik ürünlerin tamamı, kenevirden üretilebilir ve kenevir plastiğinin doğaya dönüşmesi oldukça kolaydır.
14. Bir arabanın gövdesi kenevirden yapılırsa, dayanıklılığı çelikten tam 10 kat fazla olur.
15. Binaların yalıtımı için de kullanılabilir; dayanıklı, ucuz ve esnektir.
16. Kenevirle yapılan sabunlar ve kozmetik ürünler, suyu kirletmez; yani tamamen doğa dostudur...
*Alıntı

ÇEDENE VE KENDİR…

Halk arasında kendir denilen kenevir bitkisinin tohumudur çedene. Kavurganın ve hediğin vazgeçilmezidir. Çedene, sacda kavrulan buğdaydan mülhem “kavurganın yananı sıçrar” atasözünün diğer muhatabıdır. Sacda kavrulurken çıkardığı ses “Çıt çıt çedene/Sar bedeni bedene/Dünya dolu yar olsa/Alacağım bi dene” türküsünün ilham kaynağıdır.

Çedene ve onun bitkisi olan kendirin, Türkler gibi bir Orta Asya kökeni vardır, dünyaya oradan yayıldığı kabul edilir.

Bu eski arkadaş Anadolu’da da Türk halk ekonomisi ve kültürünün ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bol sulanan karıklarda yaklaşık iki metre boya kadar ulaşan kendirin uçlarındaki tohumlar mutfakta ve sağlıkta, saplarındaki lifler ise, urgancılık ve kırsal dokumacılık alanında vazgeçilmezdi.

Yıkanan unluk buğdaylar, kaynatılan bulgurlar veya serilerek kurutulması gereken bütün kışlıklar, kirmenle eğrilerek ip hâline getirilen kendir liflerinden dokunan çulların üzerinde kurutulurdu. Bu konuda toprak damlı kerpiç evlerin bir hikâyesi olarak “Dam üstünde çul serer” türküsü akla gelebilir.

İki metrelik boylarıyla sertleşmiş ince kamış gibi olan kendir saplarının çula, heybeye, çuvala veya urgana dönüşmesi zahmetli bir işti ve daha çok kadınlar tarafından yapılırdı. Erkekler, ekim yerinin hazırlanması, ekim, söküm ve havuzlarda ıslatma işleriyle ilgilenirler, sonrası kadınlara kalırdı.

Havuzlarda yeterince bekletilerek ıslatılan ve kıvama gelen kendir sapları, kadınlar arasındaki imece yöntemiyle dövülür, kabuklarından temizlenirdi. Dövme işi kağnı veya at arabası tekeri üzerinde kılıç adı verilen özel sopalarla yapılırdı.

Sonra eğrilen ve yumaklanan kendir ipler kullanıma hazır hâle getirilirdi. Yaz ve yazı işleri bitince bu ipler tezgâh veya ıstarda kendir heybe, çul ve çuval olarak dokunur veya elde saç örgüsü şeklinde bağlama işlerinde kullanılmak üzere “bağ” yapılırdı.

Kendir dokumalar genellikle kendi doğal rengi olan boz renkte olurdu. Ama bazen kök boya ile boyanan veya renkli halı ve kilim nakışları yapılan kendir dokumalara da rastlanırdı ama onların sayısı düz olanlara göre daha azdı.

Kendir heybeler halı veya kilim heybeye göre malzeme bakımından ucuz, dokuma bakımından kolay olduğu için eşek sırtında ve gündelik işlerde kullanılırdı. Mesela çobanların heybesi kendirden dokunurdu. Olmaz ya halı heybeyle çobanlık yapan kişi “görgüsüz” veya “ayranı yok içmeye” eleştirisine maruz kalabilirdi. Bunun tersine olarak bayramda gelin kız görmeye halı heybe yerine kendir heybe ile gidene de görgüsüz veya fakir gözüyle bakılırdı.

Döl dökümünde yaylıma giden koyunların gün içinde kuzuladığı kuzular, çobanın kendir heybesinin iki gözünde evlere taşınırdı. Yazın kendir heybe ile çocuklar tarlada ırgatlık işleyenlere azık götürürdü.

Değirmene gidecek unluk buğdaylar kendirden dokunan yaklaşık 150 cm boyundaki çuvallara konurdu. Ağzına kadar dolu çuvallar ortalama 10-12 çinik yani 80-100 kilo kadar buğday alırdı. Bu çuvallar, elleşerek iki kişi tarafından eşeğe yüklenirdi. Nasreddin Hoca’nın binince dokuz, inince 10 eşek sayması ile ilgili fıkra böyle bir ortamda doğmuş olmalıdır.

Urgan veya halat denilen kalın ipler, kendirden yapılırdı. Urgan yapmak bir ustalık ve âlet edevat işiydi. Bu işi yapanlara urgancı, işe de urgan bükmek denirdi. Her bahar veya güz mevsiminde urgancılar köyleri dolaşır ve önceden hazırlanmış kendir ipi olanların urganlarını bükerdi. Mazgan adı verilen ve yarıçapı yaklaşık 25-30 cm olan bir tahta üzerine sabitlenen dört özel makaraya bağlı iplerin uygun şekilde döndürülmesiyle urgan elde edilirdi. Urganların biraz incesine de sicim denirdi. Sohbetin tadını kaçırmamak için yağlı sicimden hiç söz etmeyeyim.

Urgan öncelikle ırgatlıktan sonra biçilen ve toplanan ekin yığınlarının kağnı veya at arabası ile harman yerine taşınmasında kullanılırdı. Kağnı veya at arabası salına istiflenen ekinlerin dökülmeden harmana getirilesi urgan ve urganı berkitmede kullanılan halka sayesinde olurdu.

Eyerde, semerde veya tazı çulunda kullanılan kolanlar ve ipler, öküzleri boyunduruğa bağlayan zelve bağları, çuvalları bağlamada kullanılan ağız bağları, yoğurttan yağ elde etmede kullanılan çömlek yayıkların bağları, çobanların gece uyurken sürüye olabilecek kurt saldırısını anlamak için bir koyunun boynuna ve kendi kolunu bağladığı bağcaklar, hep kendirden yapılırdı. “Yayık yaydım kolum şişti” türküsünün de ikinci mısrada yolu kendire çıkardı.

Şimdi ne eken var ne diken. Döven ve dokuyan kadın kalmadı, seklem yükleyen, değirmene giden erkek kalmadı, kavurgasını ve hediğini bilen veya yiyen çocuk kalmadı.