Noel,
her yıl 25 Aralık tarihinde İsa'nın doğumunun kutlanıldığı Hristiyan bayramı.
Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milât Yortusu olarak da bilinir.
Noel, her yıl dünyadaki Hristiyanların
çoğunluğu tarafından 25 Aralık'ta kutlanır. Kutlamalar 24 Aralık'ta Noel
arifesiyle başlar ve bazı ülkelerde 26 Aralık akşamına kadar devam eder.
Hristiyanların çoğunlukta olduğu ülkelerde pratik olarak Noel tatili yılbaşı
tatiliyle birleştirilir. Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri,
Jülyen takviminde 25 Aralık'a denk gelen 7 Ocak'ı Noel olarak kutlarlar.
Kökenbilim
Noel kelimesinin kökeni Latince
Natalis (doğum). 'Natalis' kelimesi Fransızca'ya geçişinde Noël kelimesi olmuş
ve Türkçe'ye Fransızca'dan geçmişti.
Bir diğer iddiaya göre Noel kelimesi, Galya
dilinde (Keltçe) yeni anlamına gelen “noio” ile güneş manasına gelen “hel”in
birleşmesiyle oluşmuştur ve “yeni güneş” anlamına gelmektedir. Noel kelimesi o
devrin putperest toplumunda yeni yılın başlangıcında yapılan şenliklere ad
olmuştur. Ayrıca Roma İmparatorluğu döneminde halk, mutlu bir olayı karşılamak
ve kutlamak için, duygularını “noel, noel” diye bağırarak dile getirirdi.
Noel kelimesinin kökeni ile ilgili bir
diğer açıklama ise Fransızca “haber” anlamındaki “nouvelle” kelimesinden
geldiğidir. Noel ayrıca Almanca'da “kutsal gece” anlamındadır.
Günümüzde başta İngilizce konuşan coğrafya
olmak üzere bazı batılı ülkelerde Noel anlamında kullanılan Christmas ve benzeri
diğer kelimeler ise Yunanca Khristos (Mesih) ve Latince miss (yollanmış,
gönderilmiş) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. "Yollanmış, gönderilmiş"
kelimelerinin, İsa'nın Son Akşam Yemeği'ndeki son sözlerini sembolize ediyor
olabileceği düşünülmektedir.
Tarihçe
İsa'dan önce
Antik çağlardan beri
kutlanagelen Pagan kış festivalleri ile Roma'da yayılmış Mitraizm'in kış
festivalleri olan Yule ve Saturnalia’daki uygulamalar Noel'in kökenini teşkil
etmektedir.
İsa
Noel, Hristiyanlık'ta İsa'nın doğum günü
olarak kutlanılır. İsa (d. M.Ö. 8-2 - ö. M.S. 29-36), Hristiyanlık'taki temel
figürdür. İslamiyet'e göre peygamberdir. Doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili
olarak kimi tarihçiler ve araştırmacılar farklı görüşler belirtirler.
Hristiyanlık'ta Nasıra'lı İsa olarak da bilinir. Hristiyan kaynaklarında ve yer
yer Kur'an'da İsa Mesih olarak anılır.
İsa, Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye
eyaletinde kendisi de bir Yahudi olan Meryem'den dünyaya gelmiştir.
Hristiyanlık'ta ve İslamiyet'te tanrı tarafından babasız doğduğuna inanılır.
Soyu, üvey babası Yusuf'a göre tayin edilir. Buna göre soyu Davud peygambere
dayanır.
İsa, Hristiyanlık'ta tanrının oğlu ve
kendisidir. İnsan doğası ve tanrı doğası karışmazlar ve ayrılmazlar. İsa’nın
doğumu, Hristiyan inancında tanrının yeryüzünde göründüğü gün anlamına gelmesi
sebebiyle çok önemli bir gündür.
İsa'ın doğumundan Kitab-ı Mukaddes'te
yalnızca Luka ve Matta İncil'lerinde bahsedilir. Bazı iddialara göre İsa kış
mevsiminde doğmamıştır. Luka İncili'ne göre İsa’nın doğduğu zaman çobanlar
çayırlarda sürülerini otlatmakta idiler. Eski Ahit, kış mevsiminin, çobanların
açık havada barınamayacak kadar yağışlı olduğunu söylemektedir. Bununla birlikte
Hristiyanlık'ta Eski Ahit olarak anılan Tanah, İsa'nın doğumundan önceki
yaklaşık 12 yüzyıllık süreçte Yahudi din adamları, din büyükleri ve alimleri
tarafından yazılmıştır.
Bazı kaynaklara göre Vaftizci Yahya Yahudi
Fısıh (mayasız ekmek) bayramında yani 15 Nisan’da doğmuştur ve Vaftizci
Yahya'dan altı ay sonra doğan İsa'nın Ekim ayı içinde doğmuş olması
gerekir.
Roma İmparatorluğu'nun Hristiyanlığa resmî
izin vermesi
Roma İmparatorluğu, Roma İmparatoru Büyük
Konstantin’in M.S. 313 yılında Hristiyanlığa diğer dinlerle birlikte resmen izin
verdi. Daha önce Roma İmparatorluğu'nda 25 Aralık, güneş tanrısının doğum günü
olarak kabul ediliyordu. Bazı kaynaklar İsa’nın doğum günü olarak 25 Aralık'ın
seçilmesinin, 3. yüzyıl başlarında İsa’nın ölüm tarihinin 25 Mart olarak tahmin
edilmesiyle bağlantılı olduğunu rivayet etmektedirler.
Roma İmparatorluğu'nda İsa'ın doğumu
anısına kutlanan bayramlarla ilgili en eski tarih olarak, 325 ve 336 tarihleri
söz konusu edilmektedir. Buna göre Noel bayramı İmparator Büyük Konstantin'in
saltanatının sonundan itibaren kutlanmaya başlanmıştır. M.S. 354 yılında Papa
Liberius, 24 Aralık'ı 25 Aralık'a bağlayan geceyi İsa'nın doğum günü yıldönümü
olarak ilan etmiştir. Aralarında Ermeniler'in de olduğu Doğu Hristiyanları ise 6
Ocak tarihini üçüncü yüzyıldan itibaren İsa'nın doğumu olarak kutlamaya
başlamıştır.
Günümüzde Noel kutlamaları
İsa'nın doğumu ve doğudan
gelen üç müneccimi resmeden bir tabloGünümüzün Noel kutlamaları Hristiyan
ülkelerde oldukça renkli geçer. Noel hazılıkları yaklaşık dört hafta öncesinden
başlar. İsa'nın doğumunu bekledikleri döneme advent dönemi denir ve 24 penceresi
olan advent takvimleri hazırlanır. Bu takvimlerde her pencerenin ardına resimler
veya şekerlemeler gizlenir, her gün bir tanesi açılır. Bazı ülkelerde advent
mumları yakılır.
Noelden önce okullarda İsa’nın doğumunun
canlandırıldığı oyunlar sahnelenir. Bu oyunlarda İsa'nın bir ahırda dünyaya
gelişi ve doğudan gelen üç müneccimin İsa'ya hediyeler getirmesi canlandırılır.
Kiliselerde ve sokaklarda çocuklardan ya da yetişkinlerden oluşturulmuş korolar
Noel ilahileri söylerler. İnsanlar Noel'den önceki özellikle haftasonlarında
Noel partileri verirler.
Noel ağaçları süslenir, ışıklı ev, bahçe,
cadde süslemeleri yapılır. Hediyeler alınır, tebrik kartları verilir ve Noel
arifesinde Noel Baba'nın gelişi simgesel olarak canlandırılır.
Birçok ülkede
25 Aralık öğleden sonrası Noel Yemeği hazırlanır ve aile fertleri masa etrafında
bir araya gelirler. Noel Yemeği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle beraber en
yaygın olanı kızarmış hindi ve sosistir. Bazı ülkelerde tatlı olarak yemekten
sonra sunulan kekin (Noel pudingi) üzerine brendi dökülerek tutuşturulur.
Çocuklar Noel'den uzun zaman önce Noel
Baba'ya mektuplar yazarak istedikleri hediyelerin listesini yaparlar. Kent
merkezlerinde ve alışveriş merkezlerinde kurulan temsili Noel Baba
kulübelerinde, Noel Baba'nın kendisi ya da elfleri kılığına girmiş görevliler
Noel'den önce çocukların isteklerini dinler ve mektuplarını Noel Baba'ya iletmek
üzere toplarlar. Noel arifesi gecesi evlerde Noel Baba ve geyikleri için
yiyecekler bırakılır. ABD'de yaygın uygulama süt ve kurabiye bırakmaktır.
İngiltere'de ise likörlü şarap (şeri), meyveli tart ve havuç bırakılır.
Noel günü Noel Ağacı'nın altına bırakılmış
hediyeler alınıp verilir. Küçük çocuklar için dev çorapların içine hediyeler ve
şekerlemeler konur. Çocuklara bu hediyeleri Noel Baba'nın getirdiği
söylenir.